Promieniowanie ultrafioletowe kojarzy się głównie z opalaniem i uszkodzeniami skóry, jednak jego wpływ na oczy bywa bagatelizowany. Tymczasem długotrwała ekspozycja narządu wzroku na promieniowanie UV może prowadzić do szeregu poważnych chorób oczu. Noszenie okularów z filtrem UV to zatem skuteczna profilaktyka zdrowotna. Dowiedz się więcej!
Co to jest promieniowanie UV i jak działa na oczy?
Promieniowanie ultrafioletowe (UV) to niewidzialna dla ludzkiego oka część światła słonecznego, która dzieli się na trzy zakresy:
UVC (100–280 nm) – najkrótsza i najbardziej szkodliwa długość fali, na szczęście w całości pochłaniana przez atmosferę.
UVB (280–315 nm) – przenika do powierzchni Ziemi w niewielkim stopniu, ale ma bardzo silne działanie biologiczne.
UVA (315–400 nm) – stanowi około 95% promieniowania UV docierającego do powierzchni Ziemi i głęboko penetruje tkanki.
Narząd wzroku, a szczególnie rogówka, soczewka i siatkówka, narażony jest na absorpcję promieniowania UV, co może prowadzić do uszkodzeń strukturalnych i kumulujących się zmian patologicznych. W przeciwieństwie do skóry, która potrafi się regenerować, uszkodzenia w obrębie oka są często trwałe i postępujące.
>>> Dowiedz się: dlaczego okulary przeciwsłoneczne warto nosić cały rok?
Jakie choroby oczu wywołuje promieniowanie UV?
Długotrwałe i intensywne narażenie na promieniowanie UV może prowadzić do rozwoju wielu chorób oczu, zarówno łagodnych, jak i poważnych.
>>> Sprawdź: dlaczego warto chronić oczy przed słońcem?
Fotokeratitis – oparzenie rogówki
To poparzenie powierzchni oka wywołane nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV, często występujące u osób przebywających na śniegu (tzw. ślepota śnieżna) lub w solarium bez odpowiedniej ochrony oczu. Objawy to:
silny ból,
światłowstręt,
łzawienie,
uczucie piasku pod powiekami.
Choć fotokeratitis zazwyczaj ustępuje samoistnie, powtarzające się epizody mogą zwiększać ryzyko długofalowych uszkodzeń rogówki.
Zaćma
Soczewka oka, odpowiedzialna za skupianie światła, jest szczególnie wrażliwa na promieniowanie UV. Długotrwała ekspozycja może prowadzić do zmętnienia soczewki – czyli zaćmy. WHO szacuje, że nawet 20% przypadków zaćmy jest bezpośrednio związanych z promieniowaniem UV, a problem nasila się w rejonach o dużym nasłonecznieniu.
Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD)
Plamka żółta to centralna część siatkówki odpowiedzialna za ostre widzenie. Choć dokładna etiologia zwyrodnienia plamki związana z wiekiem (AMD) jest złożona, to badania sugerują, że promieniowanie UV może przyspieszać degenerację fotoreceptorów siatkówki.
Skrzydlik i tłuszczyk
Są to łagodne, ale często uciążliwe narośla na powierzchni oka (twardówce i spojówce), powstające na skutek przewlekłego narażenia na promieniowanie UV i czynniki środowiskowe (wiatr, kurz). W zaawansowanej postaci mogą wpływać na widzenie i wymagać chirurgicznego usunięcia.
Jak działają okulary z filtrem UV?
Filtr UV działa poprzez pochłanianie lub odbijanie promieniowania o długościach fali charakterystycznych dla spektrum UV, czyli w zakresie od około 100 do 400 nanometrów. Dzięki temu promieniowanie to nie przedostaje się przez soczewkę do wnętrza oka, chroniąc tym samym przed jego kumulacyjnym, szkodliwym działaniem. W praktyce oznacza to, że okulary z odpowiednią ochroną UV chronią zarówno rogówkę, jak i soczewkę oka oraz siatkówkę przed uszkodzeniami, które mogą się rozwijać niezauważenie przez wiele lat.
Warto przy tym zwrócić uwagę na częsty błąd użytkowników: ciemne szkła bez filtra UV wcale nie gwarantują ochrony. Wręcz przeciwnie - mogą być szkodliwe. W przyciemnionym otoczeniu źrenice rozszerzają się, co ułatwia przenikanie większej ilości promieniowania do wnętrza oka. Jeśli okulary nie zawierają odpowiedniego filtra, dochodzi do zwiększonej ekspozycji na UV, co jest paradoksalnie bardziej niebezpieczne niż brak jakiejkolwiek ochrony.
Oznaczenie UV400 na okularach – co oznacza?
Oznaczenie UV400 to certyfikat, który potwierdza, że dana para okularów blokuje promieniowanie ultrafioletowe o długości fali do 400 nanometrów. Obejmuje to pełne spektrum UVA (315–400 nm) i UVB (280–315 nm) – czyli dokładnie te zakresy, które mają najbardziej szkodliwy wpływ na struktury oka. W praktyce oznacza to, że UV400 zapewnia 100% ochrony przed promieniowaniem UV, niezależnie od poziomu przyciemnienia szkieł.
Czy okulary korekcyjne mogą mieć filtr UV?
Zdecydowanie tak – okulary korekcyjne mogą i powinny być wyposażone w filtr UV, niezależnie od tego, czy mają zabarwione szkła przeciwsłoneczne, czy są całkowicie przezroczyste. Promieniowanie ultrafioletowe, niewidzialne dla ludzkiego oka, ma zdolność przenikania przez atmosferę nawet w pochmurne dni, a jego działanie kumuluje się w czasie. Ochrona przed UV jest więc nie tylko kwestią estetyki czy komfortu widzenia, ale przede wszystkim elementem codziennej profilaktyki zdrowotnej.
Filtr UV w okularach korekcyjnych może być realizowany na dwa sposoby – jako integralna część materiału soczewki lub w postaci dodatkowej warstwy ochronnej. Soczewki wykonane z nowoczesnych materiałów, takich jak poliwęglan czy Trivex, zapewniają pełną ochronę przed promieniowaniem UVA i UVB już na poziomie swojej struktury. Oznacza to, że filtr UV nie ściera się z czasem, ponieważ nie jest to powłoka zewnętrzna, lecz właściwość samego materiału. Dodatkowo soczewki te są lekkie, cienkie i wysoce odporne na uszkodzenia mechaniczne, co czyni je idealnym wyborem dla dzieci, sportowców oraz osób aktywnych fizycznie.
Natomiast soczewki wykonane z tradycyjnego plastiku optycznego CR-39 nie posiadają naturalnej ochrony UV i wymagają zastosowania specjalnej powłoki blokującej szkodliwe promieniowanie. Warto więc upewnić się u optyka, czy wybrane szkła korekcyjne faktycznie zawierają filtr UV, niezależnie od tego, czy mają barwienie przeciwsłoneczne, czy są przezroczyste.
Mity na temat filtrów UV w okularach
Mit 1: Ciemne okulary zawsze chronią przed UV
Nieprawda. Ciemny kolor nie oznacza obecności filtra UV. Takie okulary bez certyfikatów mogą wręcz szkodzić.
Mit 2: W pochmurny dzień nie potrzeba ochrony UV
Nawet do 80% promieniowania UV może przenikać przez chmury. Dlatego ochrona oczu powinna być całoroczna.
Mit 3: Ochrona UV potrzebna jest tylko latem
Promieniowanie UV występuje przez cały rok. Zimą, zwłaszcza w górach, może być jeszcze bardziej intensywne z powodu odbicia od śniegu.
>>> Przeczytaj: czy trzeba nosić okulary przeciwsłoneczne zimą?
Bibliografia:
van Kuijk FJ. Effects of ultraviolet light on the eye: role of protective glasses. Environ Health Perspect. 1991;96:177-184. doi:10.1289/ehp.9196177
https://www.nei.nih.gov/about/news-and-events/news/protecting-your-eyes-suns-uv-light