Określenie za słabe okulary odnosi się do soczewek korekcyjnych, które mają zbyt małą moc korekcji w stosunku do rzeczywistej wady wzroku użytkownika. Przykładowo: osoba z krótkowzrocznością -3,00 dioptrie nosząca okulary -2,00 dioptrie, korzysta ze zbyt słabych okularów, a jej wada wzroku jest niedokorygowana. W przypadku nadwzroczności lub astygmatyzmu sytuacja wygląda analogicznie.
Takie niedopasowanie może być skutkiem wielu czynników – od samodzielnego doboru gotowych okularów np. z apteki, przez przestarzałą receptę, po świadome obniżanie mocy szkieł w nadziei na trening oka. Pojawia się więc pytanie – czy noszenie za słabych okularów może pogorszyć wzrok?
Jak działa układ wzrokowy w za słabych okularach?
Aby zrozumieć wpływ niewłaściwej korekcji, warto przyjrzeć się podstawom fizjologii widzenia. Elementy układu wzrokowego współpracują ze sobą, by tworzyć ostre obrazy. W przypadku osób z wadami refrakcji, światło nie ogniskuje się prawidłowo na siatkówce, przez co obraz staje się rozmazany.
Akomodacja to proces dostosowywania ogniskowej oka do różnych odległości patrzenia. Odpowiedzialne są za niego mięśnie rzęskowe, które zmieniają kształt soczewki. U dzieci i młodzieży akomodacja jest bardzo wydolna, dlatego nawet przy niedokorygowanych wadach, szczególnie nadwzroczności, możliwe jest uzyskanie względnie ostrego obrazu. Jednak długotrwałe napięcie mięśni akomodacyjnych może prowadzić do przemęczenia wzroku.
Czy za słabe okulary mogą pogłębiać wadę wzroku?
U dzieci i młodzieży - możliwe ryzyko progresji
W przypadku dzieci i młodych osób z rozwijającą się krótkowzrocznością, noszenie zbyt słabych okularów może rzeczywiście przyczyniać się do progresji wady. Badania wykazały, że niedokorygowanie krótkowzroczności może stymulować wzrost gałki ocznej – kluczowego czynnika w rozwoju tej wady. Dzieje się tak, ponieważ siatkówka nie otrzymuje wyraźnego obrazu, co zaburza mechanizmy kontroli wzrostu oka.
Wykazano również, że dzieci z niedokorygowaną krótkowzrocznością miały szybszą progresję wady w porównaniu z dziećmi, które otrzymały pełną korekcję. To sugeruje, że u młodych pacjentów zalecane jest precyzyjne dopasowanie mocy szkieł, nawet jeśli wymaga to częstej aktualizacji recepty.
>>> Sprawdź jakie oznaki wskazują na to, że Twoje dziecko potrzebuje okularów.
U dorosłych – dyskomfort
U osób dorosłych sytuacja wygląda nieco inaczej. W pełni ukształtowane oczy nie rosną już tak dynamicznie, dlatego niedokorygowanie zwykle nie wpływa bezpośrednio na pogłębianie się wady. Jednak noszenie za słabych okularów może prowadzić do przewlekłego zmęczenia oczu, bólów głowy, trudności z koncentracją, a nawet pogorszenia jakości życia.
Warto jednak podkreślić, że choć wada nie pogłębia się dynamicznie, użytkownik może subiektywnie odczuwać pogorszenie się wzrok, ponieważ oczy nie są w stanie cały czas utrzymywać maksymalnego napięcia.
Czy noszenie za słabych okularów może powodować bóle głowy i zmęczenie?
Noszenie za słabych okularów może dawać subiektywne, negatywne objawy, szczególnie w przypadku osób pracujących przy komputerze, czytających lub wykonujących inne precyzyjne czynności wzrokowe. Przymuszanie oczu do pracy w warunkach niepełnej korekcji powoduje nadmierne zaangażowanie akomodacji i konwergencji (zbieżnego ruchu gałek ocznych), co może skutkować objawami zmęczenia wzrokowego, określanego jako astenopia.
Typowe objawy to:
- pieczenie i łzawienie oczu,
- uczucie ciężkości powiek,
- ból głowy (szczególnie w okolicy czołowej),
- zamglone widzenie po dłuższej pracy z bliska.
Te dolegliwości zwykle ustępują po założeniu odpowiednio dobranych okularów.
Mity na temat rozleniwiania wzroku przez okulary
W dyskusji o korekcji wzroku często pojawia się mit, że noszenie pełnej mocy rozleniwia oczy i przyspiesza pogorszenie widzenia. Jest to błędne przekonanie.
Oko nie uczy się widzieć bez okularów. Jeżeli występuje wada refrakcji, nie zniknie ona samoistnie, ani nie zmniejszy się przez noszenie za słabych szkieł. W rzeczywistości, niedostateczna korekcja może prowadzić do pogorszenia jakości widzenia i rozwoju nawyków kompensacyjnych, np. mrużenia oczu czy zbliżania tekstu
Skąd się bierze przekonanie o rozleniwianiu oczu
Źródłem mitu o rozleniwianiu oczu często jest subiektywne doświadczenie osób, które po raz pierwszy zaczynają nosić okulary. Wiele z nich zauważa, że kiedy zdejmują okulary, np. wieczorem przed snem, widzą znacznie gorzej niż zanim zaczęli je nosić. Może to prowadzić do mylnego wniosku, że to właśnie okulary pogorszyły ich wzrok.
W rzeczywistości mechanizm ten ma związek z adaptacją mózgu do nowej jakości widzenia. Przed rozpoczęciem korekcji wzroku mózg stopniowo przyzwyczaja się do przetwarzania rozmazanych obrazów - traktuje je jako normę. Po założeniu dobrze dobranych okularów mózg zaczyna uczyć się nowego, wyraźnego sposobu widzenia. Gdy okulary zostaną zdjęte, różnica między obrazem skorygowanym a nieskorygowanym staje się wyraźnie odczuwalna – znacznie bardziej niż wcześniej. Nie oznacza to jednak, że widzenie faktycznie się pogorszyło, lecz że poprawa jakości obrazu unaoczniła, jak słaby był obraz przed korekcją.
To zjawisko jest całkowicie normalne i wynika z neuroplastyczności układu wzrokowego. Nie jest to dowód na rozleniwienie oczu, lecz raczej na efektywność korekcji i znaczenie, jakie ma dla komfortu oraz prawidłowego funkcjonowania wzroku.
Jak rozpoznać, że okulary są za słabe?
Zmiana ostrości widzenia, bóle głowy, trudności w czytaniu lub prowadzeniu samochodu – to sygnały, że aktualna korekcja może być nieadekwatna. Zaleca się, by osoby dorosłe badały wzrok co najmniej raz na 2 lata, a dzieci i młodzież – raz w roku lub częściej, jeśli występują objawy.
Tylko dokładne badanie refrakcji przez optometrystę lub okulistę pozwalają dobrać optymalną korekcję, która nie tylko poprawi komfort życia, ale również zapobiegnie powikłaniom związanym korzystaniem z nieprawidłowych mocy szkieł.
Bibliografia:
- García García M, Breher K, Ohlendorf A, Wahl S. To Correct or Not Correct? Actual Evidence, Controversy and the Questions That Remain Open. J Clin Med. 2020;9(6):1975. Published 2020 Jun 24. doi:10.3390/jcm9061975
- Chung K, Mohidin N, O'Leary DJ. Undercorrection of myopia enhances rather than inhibits myopia progression. Vision Res. 2002;42(22):2555-2559. doi:10.1016/s0042-6989(02)00258-4
- Tang SM, Zhang XJ, Wang YM, et al. Effect of Myopic Undercorrection on Habitual Reading Distance in Schoolchildren: The Hong Kong Children Eye Study. Ophthalmol Ther. 2023;12(2):925-938. doi:10.1007/s40123-022-00628-2
- Yazdani N, Sadeghi R, Ehsaei A, et al. Under-correction or full correction of myopia? A meta-analysis. J Optom. 2021;14(1):11-19. doi:10.1016/j.optom.2020.04.003